Tajemnice przeszłości

Była to jedna z najbardziej niebezpiecznych i misternie przygotowanych prowokacji niemieckich wymierzonych w Polskie Państwo Podziemne. Z inspiracji hitlerowskich służb powstała fikcyjna, konspiracyjna organizacja nazywana „Nadwywiadem”, której udało się przyciągnąć do siebie sporą rzeszę niczego nieświadomych osób. Istotną rolę odegrały tu m.in. dwie osoby pochodzącego z obecnego Podkarpacia.

- „Czuję się zdrów i jest mi dobrze” – pisał 19-letni mieszkaniec Przemyśla z obozu Auschwitz do matki. 4 dni później już nie żył. Listy i kartki z niemieckich „kacetów”, odarte ze szczegółów, ograniczające się do dozwolonych przez obozowe władze formułek i zwrotów, z jednej strony miały ukrywać prawdę o warunkach życia za drutami, z drugiej dodawały otuchy nadawcom i adresatom. Dzisiaj stanowią cenne źródło wiedzy o tamtych strasznych czasach.

Józef Laska, to w jednej osobie komendant „granatowej” policji, formacji utworzonej przez okupanta którą większość społeczeństwa traktowała obojętnie, często wrogo, a jednocześnie konspirator budujący siatki wywiadowcze Polskiego Państwa Podziemnego, pomagający  zagrożonym aresztowaniami, ratujący Żydów, świadomie sabotujący rozkazy zlecone przez niemieckiego okupanta.

- "Straszny wypadek, którego szczegóły dreszczem mrozu przejmują każdego, zaszedł przed paru dniami we wsi Maćkowicach pod Przemyślem" - donosił w kwietniu 1909 roku popularny, krakowski tygodnik "Nowości Illustrowane". a miejscowym cmentarzu pogrzebano mężczyznę, którego uznano za zmarłego. W rzeczywistości znajdował się w stanie śpiączki.

Ta sprawa była obiektem sensacyjnych plotek w Galicji schyłku XIX wieku. W październiku 1897 roku z wozu pocztowego jadącego do Rzeszowa zniknęły worki z korespondencją. Sprawa była o tyle sensacyjna, że w jednym z nich znajdował się testament zamożnego i wpływowego hrabiego Ferdynanda Hompescha. Zaginięcie dokumentu, mimo upływu ponad 120 lat, wciąż pozostaje niewyjaśnioną zagadką.

9 października 1962 roku archeolodzy pod kierownictwem Jerzego i Eligii Gąssowskich, prowadzący badania wczesnośredniowiecznej osady na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu oniemieli ze zdumienia i z zachwytu. W jednej ze zwykłych, półziemiankowych chat odkryli niemal kompletny zestaw szachów, pochodzących najprawdopodobniej z XII wieku.

To jedna z ciekawostek okresu tuż przedwojennego i samej kampanii wrześniowej. Niedługo przed wybuchem wojny powstały plany stworzenia, na wzór japońskich,  polskich "żywych torped”. Zainteresowanie było spore, wiemy, że zgłaszały się również osoby z obecnego Podkarpacia. W czerwcu 1939 roku w ramach stacjonującego w Sanoku 2. pułku strzelców podhalańskich utworzono nawet Samodzielny Batalion Szturmowy, zwany "batalionem śmierci". Niestety informacje na ten temat są nader skąpe.

26 czerwca 1943 roku żołnierze grupy likwidacyjnej Armii Krajowej wykonali w Sanoku wyrok śmierci na Franciszku Goryni, oficerze rezerwy Wojska Polskiego, byłym członku konspiracji, a przede wszystkim niezwykle groźnym zdrajcy i hitlerowskim szpiclu. Niestety odwrót zakończył się tragicznie. Starcie z Niemcami przeżył tylko jeden z pięciu egzekutorów.

20 marca 1946. Ze strażnicy Wojsk Ochrony Pogranicza w Jasielu wyrusza około stuosobowy oddział żołnierzy i milicjantów. Opuszczają placówkę, której nie da się już bronić przed atakami Ukraińskiej Powstańczej Armii. Po drodze wpadają w zasadzkę UPA. Większość pojmanych zostaje bestialsko zamordowana. To jedna  z największych klęsk poniesionych przez polskie wojsko w walce z ukraińskim podziemiem.