I Rzeczpospolita

Raszków to dość duża, licząca 2 tysiące mieszkańców wieś nad Dniestrem na północy Naddniestrza - formalnie części Mołdawii, faktycznie niezależnego, chociaż nieuznawanego przez świat, państwa funkcjonującego dzięki poparciu Rosji. Do II rozbioru w 1793 roku miejscowość leżała na południowo-wschodnich rubieżach Rzeczypospolitej. Tu znajdowała się ostatnia polska twierdza na granicy z Turcją. Ślady polskości, mimo upływu ponad dwóch stuleci, nadal są tu widoczne.

9 października 1962 roku archeolodzy pod kierownictwem Jerzego i Eligii Gąssowskich, prowadzący badania wczesnośredniowiecznej osady na Wzgórzu Świętojakubskim w Sandomierzu oniemieli ze zdumienia i z zachwytu. W jednej ze zwykłych, półziemiankowych chat odkryli niemal kompletny zestaw szachów, pochodzących najprawdopodobniej z XII wieku.

Jesienią 1672 roku potężna jeszcze niedawno Rzeczpospolita przeżywała ciężkie chwile. Kraj doświadczony w ciągu ledwie ostatniego ćwierćwiecza klęską Powstania Chmielnickiego, „potopu” szwedzkiego i wyniszczających wojen z Rosją dotknęła kolejna plaga: atak potężnej armii tureckiej i sprzymierzonych z nią Tatarów, którzy dokonali straszliwych spustoszeń m.in. ziemi sanockiej i przemyskiej.

Była czwartą żoną Władysława Jagiełły i matką dwóch królów Polski: Władysława III (nazwanego później Warneńczykiem) i Kazimierza IV. Przez ponad ćwierć wieku ściśle związana była z Sanokiem.

14 maja 1790 roku w Warszawie, w obecności licznie zgromadzonej publiki i samego króla Stanisława Poniatowskiego, ekscentryczny arystokrata Jan Potocki spełniał swoje kolejne marzenie. Jako pierwszy Polak dokonał udokumentowanego lotu balonem, jako pierwszy nasz rodak wzniósł się w powietrze. A że mocno związany był z obecnym Podkarpaciem, zwłaszcza z Leżajskiem (gdzie kolejni Potoccy od 1655 roku pełnili funkcję starostów) oraz Łańcutem (gdzie pomieszkiwał po ślubie z Julią Lubomirską, zaś jego potomkowie byli miejscowymi ordynatami), śmiało możemy uznać go za człowieka od którego zaczyna się historia polskiego lotnictwa.

Już w XVI w., a nawet u schyłku poprzedniego stulecia w Bieszczadach pojawiali się zbójnicy. Teren ten, wówczas dopiero zagospodarowywany, stanowił doskonałe schronienie dla ludzi będących na bakier z prawem. Jednakże o prawdziwej pladze zbójowania możemy mówić dopiero w XVII, a zwłaszcza w XVIII w. Na południu dawna ziemia sanocka graniczyła z Węgrami. Teren pograniczny, a do tego górzysty z licznymi lasami, sprzyjał rozwinięciu się tego zjawiska w całym pasie karpackim dawnej Rzeczypospolitej. Zbójników z racji przybywania zza granicznego grzbietu – Beskidu, Bieszczadu, nazywano też beskidnikami i bieszczadnikami. Ludzi tych zwano także opryszkami, a sami określali się z turecka mianem tołhajów.

Kozacy zdarli z niego kapłańskie szaty i bili nahajkami. Wybito mu żeby, wyrwano paznokcie i skórę z z ręki. Okręconego sznurem przywiązano do koni i powleczono do Janowa. Tu, w miejskiej rzeźni, przypalano go ogniem, na wyciętą w formie ornatu skórę na plecach wysypywano sieczkę. Potem odcięto nos i wargi, wykłuto oko, wycięto język. Powieszonego do góry nogami dobito cięciem szabli.

Szlachcianka, rodzinnie związana z dawną ziemią przemyską, córka wojewody sandomierskiego i starosty sanockiego Jerzego Mniszcha, stała się jedną z głównych postaci rosyjskiej ”Wielkiej Smuty” na początku XVII wieku. Jako jedyna Polka zasiadła na carskim tronie. Początkowo była bardziej narzędziem w ambitnych planach swego ojca i części polskiego możnowładztwa, później jednak - z tragicznym niestety finałem - usiłowała prowadzić własną politykę.

Zimą 1387 roku Jadwiga będąca królem Polski zbrojnie ruszyła na tereny dzisiejszego Podkarpacia, by po prawie 20 latach panowania węgierskiego, przywrócić je Królestwu Polskiemu. Pod Jarosławiem stoczyła bitwę z własną siostrą.