Bieszczady

Minęło 61 lat od sprowadzenia pięciu pierwszych żubrów w Bieszczady. Dziś, gdy ich górska populacja sięga 750 osobników, warto przypomnieć historię sprzed sześciu dekad. Jest ona spisana w prowadzonej przed laty „Kronice ośrodka hodowli żubrów Nadleśnictwa Stuposiany”, która dziś stanowi cenne źródło wiedzy jako ocalona kronika, uratowana z pożaru leśniczówki Widełki w 2005 roku.

Wilhelm Brasse z obecnym Podkarpaciem miał styczność w zasadzie przez moment. Wiosną 1940 roku, gdy podczas próby przekroczenia granicy węgierskiej został schwytany w okolicach Komańczy. Ten moment wywarł największy wpływ na jego życie. W KL Auschwitz, do którego trafił po aresztowaniu w Bieszczadach, został obozowym fotografem. Dzięki niemu zachowały się tysiące zdjęć ofiar Oświęcimia -  fotograficzna dokumentacja piekła.

W 1951 w zamian za bogate w węgiel kamienny skrawki Lubelszczyzny Polska odzyskała kawałek Bieszczad z Ustrzykami Dolnymi i Lutowiskami. Wymiana, mimo, że dotyczyła terytorium stosunkowo niewielkiego, bo równego mniej więcej obszarowi Warszawy, wzbudzała i nadal wzbudza ogromne kontrowersje.

18 maja 1938 roku przeszedł do historii polskiego lotnictwa. W tym dniu startujący z szybowiska w bieszczadzkiej Bezmiechowej pilot Tadeusz Góra pokonał szybowcem odległość 577,8 km, lądując w Solecznikach Małych koło Wilna. Za ten rekordowy przelot otrzymał, jako pierwszy pilot na świecie Medal im. Ottona Lilienthala - najwyższe odznaczenie przyznawane szybownikom.

Już w XVI w., a nawet u schyłku poprzedniego stulecia w Bieszczadach pojawiali się zbójnicy. Teren ten, wówczas dopiero zagospodarowywany, stanowił doskonałe schronienie dla ludzi będących na bakier z prawem. Jednakże o prawdziwej pladze zbójowania możemy mówić dopiero w XVII, a zwłaszcza w XVIII w. Na południu dawna ziemia sanocka graniczyła z Węgrami. Teren pograniczny, a do tego górzysty z licznymi lasami, sprzyjał rozwinięciu się tego zjawiska w całym pasie karpackim dawnej Rzeczypospolitej. Zbójników z racji przybywania zza granicznego grzbietu – Beskidu, Bieszczadu, nazywano też beskidnikami i bieszczadnikami. Ludzi tych zwano także opryszkami, a sami określali się z turecka mianem tołhajów.

Operację wydobycia dzwonu z nieistniejącej cerkwi w Maniowie (Nadleśnictwo Komańcza) przeprowadzili pracownicy Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku przy udziale służb konserwatorskich i społeczników. 300-kilogramowy dzwon po ponad 80 latach od ukrycia go przez dawnych mieszkańców zachował się w doskonałym stanie – jego dźwięk znów rozległ się w tej górskiej dolinie.

Mieszkańcy Nowiosiółek w Bieszczadach na przekór władzy w 1975 w jedną noc postawili nielegalną kaplicę. Budowę poprzedziła tragiczna śmierć miejscowego milicjanta, który wcześniej zarzekał się, że prędzej skona niż pozwoli na postawienie świątyni. Traf chciał, że inicjatywa miejscowych zbiegła się w czasie z akcją sprowadzenia do Baligrodu czołgu mającego stanąć na tutejszym rynku. Wierni widząc pojazd wzięli to za… próbę siłowej rozprawy z nimi, co omal nie doprowadziło do prawdziwej bitwy. Ten zbieg okoliczności sprawia, że cała ta historia jest gotowym materiałem na filmowy scenariusz.

Zrujnowane przez II wojnę światową i kilkuletnie walki z UPA Bieszczady przez kolejne dziesięciolecia były przywracane społeczeństwu. Duży wkład – mimo, że nie z własnej woli – mieli tu więźniowie miejscowych zakładów karnych, a także pracownicy cywilni więziennictwa i funkcjonariusze Służby Więziennej.