Co piąty polski rycerz pod Grunwaldem mógł pochodzić z Podkarpacia!

    15 lipca 1410 roku pod Grunwaldem starły się dwie potężne armie: polsko-litewska z krzyżacką. Bitwa przeszła do historii jako jedna z największych w średniowiecznej Europie. Okazuje się, że nawet co piąty polski rycerz tam walczący mógł mieć związki z obecnym Podkarpaciem!

    Jan Długosz w swych kronikach wymienia 50 chorągwi polskich walczących pod Grunwaldem. Wśród nich nawet dziesięć może mieć związek z szeroko pojętym, obecnym Podkarpaciem. Wśród walczących rycerzy nie brakło także wojowników wywodzących się z tych terenów lub mających tu swoje właścicieli. Niektórzy z nich przeszli do historii polskiego rycerstwa.

Zyndram z Maszkowic -” szef sztabu”

    Wśród „podkarpackich” uczestników grunwaldzkiej bitwy wymienić należy m.in. Zyndrama z Maszkowic, jego z najbardziej znanych rycerzy ówczesnej Polski. Toczą się spory o jego rolę pod Grunwaldem, wiele wskazuje jednak na to, że była ona istotna. Prawdopodobnie z rozkazu króla faktycznie dowodził polską częścią chorągwi, odpowiedzialny był za ich rozstawienie przed bitwą. Można go więc określić jako „szefa sztabu”. Osobiście kierował zaś elitarną chorągwią krakowską, której członkowie mieli – według Jana Długosza – zabić wielkiego mistrza krzyżackiego Ulricha von Jungingena. Nie znamy daty urodzenia Zyndrama, ale przypuszcza się, że pod Grunwaldem był w mocno zaawansowanym – jak na owe czasy i rycerski fach – wieku, mógł mieć nawet koło sześćdziesiątki.

     Zyndram najprawdopodobniej pochodził z osiadłego w Małopolsce niemieckiego rodu. W skład jego włości wchodziły m.in. ziemie w okolicach Biecza i Jasła oraz takie wsie jak np. Jaśliska, Zyndranowa, Lubatowa, Jasionka czy Królików (Królik Polski). Wybitny rycerz zmarł w 1414 roku. Niedługo przed śmiercią otrzymał we władanie Przysietnicę, w zamian za zobowiązanie do obrony tych terenów przed Tatarami i zbójnikami beskidzkimi. Według legendy jego doczesne szczątki spoczywają właśnie w Przysietnicy w usypisku kamieni.

Zawisza Czarny

     Dowodzona przez Zyndrama Wielka Chorągiew Krakowska była, swego rodzaju, elitarną jednostką ówczesnego polskiego rycerstwa, do której należeli najświetniejsi woje, niezależnie od miejsca pochodzenia. W jej składzie walczył m.in. jeden z najsłynniejszych rycerzy średniowiecznej Europy Zawisza Czarny z Garbowa na Sandomierszczyźnie wraz ze swym bratem Janem Farurejem. W czasie grunwaldzkiej wiktorii Zawisza najprawdopodobniej w krytycznym momencie ocalił główną chorągiew Królestwa Polskiego, chwilowo zdobytą przez Krzyżaków.

    Uchodzący do dzisiaj za wzór rycerskich cnót, niepokonany w turniejach, nieulękły w boju, ale i rozważny w podejmowaniu decyzji, Zawisza Czarny gospodarzył nie tylko dobrami w rodzinnym Garbowie na Ziemi Sandomierskiej, ale posiadał szereg innych włości. Wg. części badaczy do Zawiszy należały m.in. tereny obecnej gminy Czarna pod Dębicą. Zawisza Czarny należał do elity ówczesnego rycerstwa europejskiego nie tylko jako w niezrównany żołnierz, ale również dyplomata. Uczestniczył w wielu misjach zarówno na zlecenie Władysława Jagiełły, jak i Zygmunta Luksemburskiego. Zaangażowany był w sprawy związane z próbami polubownego załatwienia sporów polsko-krzyżackich, mediował w ówczesnych europejskich konfliktach, a nawet wypełniał szereg misji na dworze papieskim. Brał udział m.in. w soborze w Konstancji, był jednym z 24 rycerzy czuwających w listopadzie 1417 roku nad przebiegiem konklawe, gdzie papieżem wybrano Marcina V.

    Zawisza Czarny zginął w czasie bałkańskiej wyprawy Luksemburczyka w 1428 roku. Z małżeństwa z Barbarą, bratanicą biskupa krakowskiego Jana Wysza miał czworo synów. Spośród nich dwóch straciło życie w wyniku wojen: Stanisław z Rożnowa poległ w tragicznej bitwie pod Warną w 1444 roku, zaś Jan z Rożnowa zmarł w niewoli krzyżackiej, do której dostał się w czasie wojny trzynastoletniej, po porażce w bitwie pod Chojnicami we wrześniu 1454 roku. Brat Zawiszy – Jan Farurej – był ożeniony z Leonorą, córką podkomorzego sanockiego Sieniawskiego. Dzięki zasługom dla cesarza Zygmunta otrzymał ogromne dobra na Węgrzech. Po śmierci brata został starostą spiskim. Zmarł w 1453 roku.

Spytek z Jarosławia

   W zmaganiach pod Grunwaldem uczestniczyła także prywatna chorągiew Spytka I z Jarosławia. Niestety nie znamy dokładnie jej „dokonań bojowych”. Sam Spytek (herbu Leliwa) - urodzony ok. 1367 roku - był synem Jana z Tarnowa. Jego własnością (podobnie jak wcześniej jego ojca) były Jarosław oraz Bełżyce w Ziemi Lubelskiej. Spytek w różnych okresach piastował m.in. funkcje wojewody sandomierskiego i sekretarza generalnego Rusi.

    Wraz ze Spytkiem pod Grunwaldem walczył także jego brat Jan (właściciel Tarnowa i Wielowsi). Wystawca chorągwi, ożeniony z Sandochną ze Zgłobienia, miał pięcioro dzieci. Historia nieco szerzej wspomina o spytkowych dwóch synach. Starosta lwowski Spytek II zginął w 1444 roku pod Warną. Kasztelanem wojnickim i starostą lwowskim był pan na Jarosławiu i Przeworsku Rafał Jarosławski z Przeworska. Swego rodzaju kariery zrobili wnukowie Spytka I, a synowie Rafała. Spytek III był m.in. podkomorzym przemyskim, wojewodą bełskim, ruskim, krakowskim i sandomierskim, zaś w czasie bezkrólewia w 1506 roku po śmierci Aleksandra Jagiellończyka regentem Królestwa Polskiego. Jego brat Rafał z Jarosławia był z kolei wziętym dyplomatą, ale i wytrawnym rycerzem. Odznaczył się m.in. w bitwach z Tatarami pod Trembowlą w 1469 roku i pod Kopystrzyniem w 1487 roku, przez krótki czas był także wiceprzewodniczącym Rady Królewskiej.

Inne chorągwie

   Jako czternastą z kolei walczącą pod Grunwaldem wylicza Jan Długosz Chorągiew Przemyską, która znakiem był dwugłowy, złoty (żółty?) orzeł. Henryk Sienkiewicz w „Krzyżakach” opisuje tak początek bitwy: 

 - W pobok Morawców i Czechów szło pod swymi znakami szesnaście chorągwi ziem polskich, w tych jedna przemyska, jedna lwowska i jedna halicka, i trzy podolskie, a za nimi piechoty tychże ziem, przeważnie zbrojne w rohatyny i w kosy.

    Wśród walczących pod Grunwaldem chorągwi, które w różny sposób związane mogą być z obecnym Podkarpaciem można wymienić jeszcze m.in. chorągiew halicką, prywatną chorągiew Mikołaja Kmity z Wiśnicza (kasztelana przemyskiego, właściciela m.in. Dubiecka i Sobienia), chorągiew wojewody sandomierskiego Mikołaja z Michałowa, Jana z Tarnowa czy chorągiew ziemi sandomierskiej. Niewykluczone, że mieszkańcy Polski południowo-wschodniej walczyli także w chorągwiach lubelskiej i lwowskiej.

Szymon Jakubowski