Edward Dubanowicz - zapomniany twórca Konstytucji Marcowej

Kiedy kilka lat temu, w swojej rodzinnej miejscowości, starałem się dowiedzieć czegoś więcej o korzeniach profesora,  żaden  ze starszych mieszkańców miejscowości nie był w stanie znaleźć w pamięci choćby najmniejszego szczegółu dotyczącego tej postaci. Jak to się stało że tak ważna osoba nie była w ogóle zapamiętana przez członków jaszczewskiej społeczności?

Odpowiedzi tej udzielił w artykule „Wspomnienia Edwarda Dubanowicza - przyczynek do biografii” Zbigniew Wójcik, wskazując, iż Dubanowiczowie pochodzili z Kresów Wschodnich a mianowicie z okolic Rohatynia. Jak dowodzi w/w autor, Mikołaj - ojciec Edwarda w okolice Krosna najpewniej przybył w latach 70. XIX wieku, do Jaszczwi zaś trafił jako pracownik Augusta Jordan Stojowskiego, właściciela tegoż majątku. Następnie ożenił się z Henryką z domu Smosna, a nowożeńcy zamieszkali w Jaszczwi. Tam też 6 stycznia 1881 roku przyszedł na świat Edward Dubanowicz.

Swoją rodzinną miejscowość Edward Dubanowicz opuścił w 1891 roku, i przeniósł się do Sanoka, gdzie podjął naukę w gimnazjum. Następnym przystankiem był Rzeszów, gdzie ukończył szkołę. W 1899 roku Dubanowicz rozpoczął studia polonistyczne na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu Lwowskiego, a w 1904 roku uzyskał stopień doktora filozofii. W trakcie studiów humanistycznych rozpoczął studia prawnicze zakończone rozprawą doktorską.  

W 1913 uzyskał habilitację na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych we Lwowie. Następnie wstąpił do wojska, gdzie uzyskał stopień porucznika. Edward Dubanowicz działał na wielu polach nie tylko naukowym czy militarnym, w okresie zaboru austriackiego jak i po zakończeniu I wojny światowej aktywnie udzielał się na niwie politycznej. Współdziałał z polskimi organizacjami skupiającymi konserwatystów galicyjskich, co po uzyskaniu przez Polskę niepodległości zaowocowało uzyskaniem w 1919 roku mandatu posła na Sejm Ustawodawczy.                                                                                

Rolę życia Dubanowicz miał odegrać dopiero po odzyskaniu niepodległości przez Polskę,  został przewodniczącym sejmowej Komisji Konstytucyjnej. Był jednym z czołowych graczy kolegium, które miało nadać ustrój nowopowstałemu państwu polskiemu. Jak wskazywał S. Krukowski to za sprawą Dubanowicza do polskiej konstytucji została wpisana nazwa Rzeczpospolita.

Doniosłość Konstytucji z 17 marca 1921 roku wyrażała się we wprowadzeniu demokratycznego ustroju opartego na zasadzie trójpodziału władz, ustanowieniu podstaw samorządu terytorialnego czy stworzeniu katalogu praw i obowiązków obywateli. Dubanowicz wykazywał się dużą aktywnością w pracach Komisji Konstytucyjnej jako przewodniczący miał bardzo duży wpływ na ostateczny kształt tego aktu prawnego.

I choć Konstytucja Marcowa formalnie obowiązywała przez niecałe czternaście lat , to stworzyła podwaliny nowoczesnego państwa. W literaturze prawniczej w stosunku do profesora z Jaszczwi używane jest czasem określenie „twórca konstytucji marcowej”.  Po przewrocie majowym Dubanowicz znacznie stracił na znaczeniu jako polityk, zajął się pracą naukową. Wykładając na uczelni w dalszym ciągu analizował wady i zalety stworzonego przez siebie systemu konstytucyjnego. W miarę upływu czasu coraz surowiej oceniał Konstytucję, wytykając błędy, które przedstawił w wydanej w 1926 roku Rewizyi Konstytucyi.      

W październiku 1939 roku Dubanowicz dostał nakaz opuszczenia swojego majątku – Huta Szklana i wyjechał do Lwowa do rodziny drugiej żony Magdaleny, skąd zostali deportowani do Kazachstanu. Wolnosć odzyskali na mocy pororzumienia ZSRR z rządem emigracyjnym. Po ewakuacjz armią Andersa profesor znalazł się w Londynie, gdzie dały o sobie znać trudy wojennej tułaczki. Zmarł W 1942 roku rodzina Dubanowiczów uciekła z Kazachstanu i osiada w Londynie. Niestety trudy wojennej tułaczki powodują, iż podupada na zdrowiu, w efekcie czego umiera 18 października 1943 roku.

Mimo tego, iż związek Dubanowicza z Podkarpaciem  może wydawać się nikły, to  szlak życiowy tego wybitnego prawnika rozpoczął się na tej ziemi, tu się urodził i odebrał wykształcenie. Szkoda iż ta postać, która niewątpliwie przeszła do historii nie ma na terenie Podkarpacia ulicy lub tablicy pamiątkowej, która upamiętniała by dokonania Profesora. 

Tomasz Orzechowski

Tekst ukazał się w nr. 7-8/2017 "Podkarpackiej Historii"

Artykuł przygotowałem na podstawie w/w publikacji:

Z. Wójcik, Wspomnienie Edwarda Dubanowicza - przyczynek do biografii, Dzieje Najnowsze : [kwartalnik poświęcony historii XX wieku] R. 40 z. 4 (2008)

Ku stałemu ustrojowi państwa polskiego i inne pisma polityczne / Edward Dubanowicz ; wyboru dokonał, wstępem i przypisami opatrzył Adam Danek. – Kraków 2013,

Biografia E. Dubanowicza w: Posłowie i Senatorowie RP 1919-1939 Słownik biograficzny Tom I red. A. Kunert.

S. Krukowski, Geneza konstytucji z 17 marca 1921 roku, Warszawa 1977