Jak przed stu laty planowano stworzyć województwo rzeszowskie

Konkretne pomysły utworzenia odrębnego województwa ze stolicą w Rzeszowie pojawiają się chociażby w periodyku „Ziemia Rzeszowska”. W jednym z wydań ze stycznia 1920 roku czytamy:

- Sprawa utworzenia województwa w Rzeszowie żywo interesuje tutejszych mieszkańców. Jak sobie czytelnicy przypomną, omawialiśmy wszechstronnie tę sprawę na łamach naszego pisma”. Zajęła się nią także ruchliwa nasza Organizacja Obrony Narodowej, utworzono specjalny komitet, na którego czele z urzędu stanął Dr. Krogulski, jako burmistrz miasta. Ale to wystarczyło, aby sprawa od razu ugrzęzła. Sprawa usnęła magistrackim snem, pomimo, że w Warszawie rozstrzygają się losy województw w Małopolsce i sprawa staje się najbardziej aktualną.

Wojewódzkie aspiracje

„Ziemia Rzeszowska” znana była z nieprzejednanej wrogości wobec ówczesnych władz miejskich z burmistrzem Romanem Krogulskim na czele, stąd nie dziwi, że winą za brak pozytywnych rozwiązań obarczała włodarzy. Trzeba jednak pamiętać, że gdy redaktorzy wysuwali swoje postulaty (w styczniu 1920 roku) niepewna była jeszcze sprawa polskich granic – ba! nawet losu odzyskującego niepodległość państwa. Pół roku później kraj omal nie legł pod siłą wojsk bolszewickich, ostatecznie zaś granice wschodnie uznane zostały przez społeczność międzynarodową w 1923 roku. Zastanawia również fakt, że „Ziemia Rzeszowska” - ideowo zbliżona do narodowej demokracji - za pewnik uznawała powstanie wówczas województwa przemyskiego, co jak wiemy, doczekało się czasowej realizacji dopiero w latach 1975-98.

- Co się tyczy byłej Galicji jesteśmy zdania, że powinna ona zostać podzielona na co najmniej 6 województw z siedzibą w Krakowie, Rzeszowie, Przemyślu, Lwowie, Stanisławowie Tarnopolu. – Projekt, aby utworzono województwo w Krakowie i Przemyślu z pominięciem Rzeszowa uważamy za niefortunny i dla ludności szkodliwy - pisała „Ziemia Rzeszowska”, dodając, że za województwem rzeszowskim przemawiają: zbyt duża odległość między Krakowem a Przemyślem, węzłowe położenie Rzeszowa, gęstość zaludnienia, bliskość zagłębia naftowego, rozległy handel i rozwijający się przemysł, wreszcie mnogość okolicznych miast i miasteczek. Prasowa kampania miejscowego periodyku kończyła się wezwaniem:

- Wzywamy przeto obywateli, wszystkie zrzeszenia i gminy, aby masowemi petycjami nie dopuściły do pokrzywdzenia Rzeszowa, jak to dotąd z powodu niedbałości burmistrzów zawsze się działo. Sprawa nie jest stracona, należy jednak działać natychmiast, a w Rzeszowie jest dość ludzi zdolnych do czynu. Obecnie nie należy zmarnować ani jednej godziny. Podpisujmy i wysyłajmy petycje!.

Marzenia zrealizowane po latach

Jak wiemy, zarówno Rzeszów, jak i Przemyśl, miastami wojewódzkimi w II RP ostatecznie nie zostały, wchodząc razem w skład woj. lwowskiego. Sprawa powołania województwa rzeszowskiego odżyła pod koniec międzywojnia, wraz z budową Centralnego Okręgu Przemysłowego, gdy planowano stworzenie województwa „copowskiego”. O rangę stolicy tegoż walczyły zaciekle Sandomierz i Rzeszów, w pewnej chwili większe szanse miał, zdaje się gród nad Wisłokiem, znane było nawet nazwisko wojewody rzeszowskiego. Miał nim zostać… Stefan Starzyński, późniejszy bohaterski prezydent i obrońca Warszawy. Plany pokrzyżował wybuch wojny. Do pomysłu – tym razem zrealizowanego - powrócono po wyrzuceniu Niemców z Rzeszowa w sierpniu 1944, gdy powstawała tu Wojewódzka Rada Narodowa. Pewne prawne komplikacje spowodowały, że przez rok miasto było formalnie stolicą… okrojonego województwa lwowskiego, zaś oficjalnie województwo rzeszowskie powstało dopiero latem 1945 roku.

(j)