Andrzej Pluta - chłopski poseł ze Szklar

Uczył się w szkole ludowej w Jaworniku Polskim i w Dynowie oraz dwa lata w I Gimnazjum w Rzeszowie. W Szklarach prowadził 40-morgowe, wzorowe,  gospodarstwo rolne. Wiedza i doświadczenie poparte wynikami praktycznymi, zjednywały Plucie autorytet we własnej wsi, jego gospodarstwo było odwiedzane przez członków kółek rolniczych.

Działalność publiczną Pluta rozpoczął od własnej wsi Szklary gdzie był wójtem, zorganizował i prowadził kółko rolnicze. W 1912 roku od Zarządu Głównego Towarzystwa Kółek Rolniczych w Warszawie otrzymał dyplom honorowy. W 1905 r przyczynił się do założenia szkoły ludowej i budowy domu ludowego (kancelarii) w swojej wsi.  W 1911 r został członkiem Powiatowego Zarządu Kółek Rolniczych w Rzeszowie, wszedł do Rady Gminnej i Rady Powiatowej oraz do władz spółek hodowców bydła, trzody chlewnej i drobiu.

Od wczesnej młodości związał się z ruchem ludowym ks. Stanisława Stojałowskiego, czytał „Wieniec”, „Pszczółkę”, a także  „Przyjaciela Ludu” organ Polskiego Stronnictwa Ludowego. Niezadowolony z polityki prezesa PSL Jana Stapińskiego, związał się działająca od 1908 r grupą „frondy lwowskiej”, a po wyodrębnieniu się z niej w 1912 r Polskiego Stronnictwa Ludowego Zjednoczenia Niezawisłych Ludowców (PSL ZNL) należał już do jego wybitniejszych przywódców, pełniąc funkcję sekretarza Rady Ludowej PSL ZNL. W 1911 roku kandydował bezskutecznie do Rady Państwa wystawiając własną listę. Z chwilą przystąpienia w 1914 roku PSL ZNL do PSL „Piast” aktywnie włącza się w jego działalność stając się czołowym przywódcą stronnictwa w powiecie rzeszowskim.

Po odzyskaniu niepodległości w 1919 r zostaje wybrany posłem na Sejm Ustawodawczy RP z listy PSL „Piast” w okręgu rzeszowskim. W Polsce niepodległej Pluta pełni wiele funkcji w organizacjach samorządowych, społecznych i politycznych. Działa w Powiatowej Komisji Ziemskiej w Rzeszowie, od 1924  do 1935 roku nieprzerwanie pełni funkcję prezesa powiatowych struktur w Rzeszowie kolejno Związku Chłopskiego, Stronnictwa Chłopskiego i Stronnictwa Ludowego. Objął także funkcję  wiceprezesa Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego (prezesem był Witos), od 1921  do 1923 r był członkiem Rady Naczelnej, Zarządu Głównego i wiceprezesem Klubu Parlamentarnego PSL Piast i bliskim współpracownikiem Witosa.

Był jednym z głównych przywódców grupy 14 posłów, która 14 grudnia 1923 roku wystąpiła z Klubu PSL Piast, przyczyniając się do upadku rządu Witosa. Secesjoniści tłumaczyli swój krok  niedotrzymaniem przez rząd realizacji reformy rolnej. W ruchu ludowym następuje rozłam a w działalności Pluty najbardziej burzliwy okres ostrych polemik i budowania nowego stronnictwa.

Współtworzy Polski Związek Ludowców i wraz z PSL-Lewicą kierowaną przez Jana Stapińskiego na kongresie w Rzeszowie w  maju 1924 r tworzą „Związek Chłopski”, a Pluta zostaje prezesem Zarządu Głównego. W styczniu  1926 roku z połączenia „Związku Chłopskiego” i grupy Jana Dąbskiego utworzono „Stronnictwo Chłopskie” w którym obejmuje funkcję wiceprezesa Zarządu Głównego i Rady Naczelnej Stronnictwa. Od 1927 r był też prezesem Zarządu Okręgowego SCh w Krakowie i V-ce Prezesem Klubu Parlamentarnego SCH. Po zjednoczeniu ruchu ludowego którego był współtwórcą,  w 1931 roku został prezesem Zarządu Powiatowego SL w Rzeszowie, wszedł do Zarządu Okręgowego w Krakowie i Rady Naczelnej stronnictwa w Warszawie.

Należał do najbardziej aktywnych posłów ludowych w parlamencie, pełniąc funkcję przewodniczącego Sejmowej Komisji Reform Rolnych i będąc członkiem innych komisji. Ceniąc wysiłki wychowawcze Wiejskiego Uniwersytetu Orkanowego Ignacego Solarza pomagał materialnie przy wznoszeniu budynku  na Gackiej Górce.

Słynne było wystąpienie Pluty na wiecu 40 tysięcy chłopów 18.06.1933 roku, na uroczystościach 25-lecia pracy politycznej W. Witosa w Rakszawie, gdzie grzmiał: kłonicami ich przepędźcie gwałcicieli porządku i rabusiów chłopskiej pracy. Aresztowany za to przemówienie przebywał w więzieniu w Rzeszowie, Krakowie, Tarnowie, skazany na półtora roku więzienia. Wytoczono mu drugi proces za odbycie zebrania chłopskiego w Szklarach bez zawiadomienia starostwa, skazując go na karę 800 zł grzywny z zamianą na 6 tygodni więzienia.

Pluta był również wydawcą i cenionym publicystą prasy ludowej, w latach 1922-23 wydawał we Lwowie wraz z Janem Brylem i Henrykiem Dzendzelem tygodnik PSL-Piast pt. „Sprawa Ludowa” a w 1929 r w Krakowie tygodnik SCH pt. „Sprawa Chłopska”. Liczne korespondencje i artykuły zamieszczał przez kilkadziesiąt lat m.in. na łamach „Przewodnika Kółek Rolniczych”, ”Gazety Ludowej”, ”Sprawy Chłopskiej”, ”Gazety Chłopskiej”, ”Kalendarza Piasta”, ”Kalendarza Kółek Rolniczych”.

Pod koniec życia wg opinii utrzymującego z Plutą kontakty działacza ZMW „Wici” Władysława Fołty „nie wierzył w ewolucyjne przekształcanie ustroju nędzy i wyzysku na ustrój demokracji i sprawiedliwości społecznej” zachęcał do działania metodami rewolucyjnymi.

Po wyjściu na wolność, nadal żywo interesował się poczynaniami SL i ZMW „Wici” ale postępująca choroba której nabawił się w więzieniu nie pozwalała Plucie uczestniczyć bezpośrednio w ich działalności, ostatnie lata swego życia zajmował się spisywaniem  wspomnień dotyczących głównie wystąpień chłopskich i pobytu w więzieniu. Zmarł 16.10.1936 r w Szklarach, pochowany został na tamtejszym cmentarzu. W uroczystościach pogrzebowych uczestniczyło ponad 2 tysiące chłopów z pocztami sztandarowymi. , o zasługach zmarłego mówiło kilku posłów m.in. Wawrzkowicz, Jan Sobek, Jan Pieniążek, Walenty Dżula, Walenty Toczek, oraz Ignacy Solarz „Chrzestny” kierownik Uniwersytetu Ludowego w Gaci.

Józef Tadla

Tekst ukazał się w nr. 3-4/2015 "Podkarpackiej Historii"