Gumniska. Wieś, której zagładę przyniosły XVII-wieczne wojny

Gdyby nie siedemnastowieczne wojny, które spustoszyły tereny Rzeszowszczyzny, współczesny Rzeszów miałby jeszcze jedną dzielnicę „Gumniska”, położoną pomiędzy osiedlami Bzianka i Przybyszówka. To historia powszechnie nieznana. Wieś stanowiąca bardzo mocny ośrodek gospodarczy na terenie parafii Przybyszówka istniała tylko około 300 lat. Unicestwiły ją najazdy nieprzyjaciół, grzebiąc gospodarcze znaczenie oraz pamięć o tej osadzie.

Przez współczesnych historyków nieistniejąca wieś często mylona jest z Gumniskami pod Dębicą, o których dowiadujemy się już w 1388 r. W rzeczywistości chodzi o wieś, która kiedyś Istniała pomiędzy Bzianką a Przybyszówką. Osada Gumniska w dokumentach zawsze związana była z Bzianką. Pierwsze wzmianki dotyczące Gumnisk, pochodzące z zapisów kapituły przemyskiej, przedstawiają obszar „districtus Resoviensis" z 1390 r. Nazwę wsi podano w tłumaczeniu jako Hympnyska, a taksa z jej obszaru wynosiła 2 grzywny i 1 wiardunek. Wspólnie z Bzianką należała do parafii Przybyszówka.

Przysiółek Bzianki
Gumniska w dokumentach z początku XV w. były nazywane częścią Bzianki, która stanowiła samodzielną wieś. W rejestrach poborowych z XVII w. była już określana jako „przysiółek Bzianki". O rzeczywistym znaczeniu wsi Gumniska dowiadujemy się z dokumentów wizytacji parafii Przybyszówka przez biskupów przemyskich. Gumniska jako samodzielna osada w rzeczywistości zajmowała teren tzw. Przybyszówki Górnej, która sąsiadowała z Bzianką (obecnie to część osiedla Przybyszówka, która należy do parafii na osiedlu Bzianka). Potwierdzają to także dane powierzchniowe ówczesnych wsi. Powierzchnia Gumnisk wynosiła 16 łanów, czyli ok. 432 ha. Przybyszówka obejmowała ok. 630 ha, czyli parokrotnie mniej niż późniejsza powierzchnia wsi.

Poszukując znaczenia nazwy, można stwierdzić, że mówi ona o funkcji, jaką pełniła ta wieś w XIV i XV w. W czasach gospodarki folwarcznej w XIV w. gumnem nazywano stodołę, lub zespół czterech stodół, z podwórzem ulokowanym między nimi. Lokację na terenach pagórkowatych późniejszej tzw. Przybyszówki Górnej, potwierdzałaby teza o funkcji spichlerza, niedostępnego dla wód powodziowych. Słuszność tej teorii dodatkowo potwierdzają jeszcze mapy gruntowe Bzianki z pierwszej połowy XX w., na których jedna z części miejscowości, granicząca z Przybyszówką, nosi nazwę Zagumniana. Ówczesne Gumniska były wsią większą oraz bogatszą niż Bzianka. W okresie posiadania wsi przez Krzysztofa Głowę z daniny zwanej „osep" zwolniono 7 kmieci z Gumnisk. Dodatkowo od sołtysa Gumnisk pobrano podatek z 2 łanów sołeckich 30 groszy i roczny podatek z młyna 12 groszy. W Gumniskach istniała tawerna i młyn o jednym kole. Mieszkało w niej 5 biednych komorników (komornik - chłop bez ziemi) bez bydła i jeden komornik z bydłem.

Zagłada wsi
W XV-XVI w. majątek Gumnisk często zmieniał właścicieli. Rodzina Rzeszowskich początkowo zastawiła miejscowość, następnie sprzedając ją za 200 grzywien. W 1449 r. sołtys i dziedzice Gumnisk odpowiadali przed przemyskim sądem za niepłacenie podatków. W 1497 r. dokonano ponownego zastawu Gumnisk. W 1518 r. wieś otrzymał Jan Pilecki, a w 1567 r. przejął Krzysztof Głowa. Na początku XVII w. wsią zarządzali Jan Świętosławski, a następnie Zofia Grabińska. W późniejszych latach wieś trafiła w ręce Spytka Ligęzy i potem Lubomirskich.

Upadek wsi Gumniska nastąpił w wyniku siedemnastowiecznych najazdów. W 1624 r. osadę zdziesiątkowali Tatarzy. Kolejne najazdy, związane z Potopem Szwedzkim oraz napaścią Węgrów i Siedmiogrodzian, ostatecznie doprowadziły do zniszczenia Gumnisk. Ostatnie wzmianki o Gumniskach pochodzą z lat 70-tych XVII wieku, jako części majątku Hieronima Augustyna Lubomirskiego. Następnie tereny upadłej osady zostały zaliczone do obszaru wsi Przybyszówka, a sama nazwa Gumniska i pamięć o niej zatarła się w pamięci mieszkańców.

Kamil Skwirut