Losy księdza kapelana Stanisława Żytkiewicza

Stanisław Żytkiewicz urodził się 6 czerwca 1889 r. w Boguchwale (wówczas teren zaboru austriackiego) w rodzinie Wiktora Żytkiewicza (1856-1936) i Józefy Kropiwnickiej (1864-1941). Z tego związku urodziło się jeszcze dwoje dzieci: córka Maria oraz syn Aleksander. Ojciec był organistą w miejscowym kościele w latach 1883-1936. Aktywny na niwie społecznej, działał w kółku rolniczym i Kasie Stefczyka w Boguchwale. Pasjonat pszczelarstwa, wytwarzał leczniczy miód pomocny przy chorobach oczu. 

Dzieciństwo i młodość

Stanisław ukończył szkołę ludową (1900 r.) w Boguchwale. Edukację kontynuował w I Gimnazjum im. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie. W latach 1908-1910 był pierwszym bibliotekarzem czytelni Towarzystwa Szkoły Ludowej w Boguchwale. W 1908 r. założył w Boguchwale Drużynę Bartoszową, która skupiała młodzież narodowości polskiej, prowadząc działania o charakterze patriotyczno-militarnym. Edukację ukończył w 1910 r. zdając maturę. 

Będąc w gimnazjum zapadł na chorobę płuc. W 1907 r. przerwał naukę i poddał się zabiegom leczniczym w Domu Pomocy Bratniej w Zakopanem. Intensywna nauka spowodowała kłopoty ze wzrokiem. Rodzice powodowani złym zdrowiem syna, skierowali go w 1910 r. do Seminarium Duchownego w Przemyślu, aby życie związał z kościołem.  

Jako student seminaryjny był członkiem konspiracyjnego Związku Młodzieży Polskiej „Zet”. Miał on charakter wojskowy, a jego członkowie (polska młodzież akademicka) angażowała się w działania niepodległościowe na ziemiach polskich pod zaborami oraz za granicą. W tym czasie poznał Leopolda Kulę ps. „Lis”. W dniu 5 lipca 1914 r. w Przemyślu przyjął święcenia kapłańskie z rąk biskupa Józefa Sebastiana Pelczara. Jako kapłan sprawował funkcję kapelana Okręgu Związku Strzeleckiego w Rzeszowie.

Z Boguchwały do Legionów Polskich

28 lipca 1914 r. wybuchła I wojna światowa. W sierpniu nastąpił werbunek rekrutów do służby wojskowej w Legionach Polskich. Do przyszłej polskiej armii masowo wstąpili przedstawiciele z takich organizacji jak: Związek Strzelecki, Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, czy też Drużyny Bartoszowe. Liczna grupa ochotników pod dowództwem Leopolda Lisa-Kuli pochodziła z terenów rzeszowskiego. Pośród nich był ks. Żytkiewicz. 

W dniu 4 września 1914 r. na Błoniach w Krakowie odbyło się zaprzysiężenie Legionów Polskich w sile 3 500 żołnierzy. Ks. Żytkiewicz celebrował mszę św. już jako kapelan 1. pułku Legionów Polskich. 9 października na podstawie rozkazu Józefa Piłsudskiego został mianowany podporucznikiem, a 1. pułk przemianowano na I Brygadę Legionów Polskich. 

I Brygada stoczyła bitwy z Rosjanami m.in. pod Krzywopłotami (17-18 listopada 1914 r.), Łowczówkiem koło Tarnowa (22-24 grudnia 1914 r.), pod Konarami (połowa maja 1915 r.), potem pod Ożarowem Lubelskim (25/26 czerwca 1915 r.), na przełomie czerwca i lipca bitwę pod Tarłowem, w lipcu pod Urzędowem koło Lublina oraz bitwę pod Jastkowem koło Lublina na przełomie lipca i sierpnia 1915 r., ponosząc znaczne straty. 

Na pierwszej linii 

Ks. Żytkiewicz odprawiał msze św., udzielał spowiedzi i komunii, podtrzymywał ducha żołnierza polskiego, organizował pogrzeby poległych legionistów, grzebał zabitych. Sprawował posługę duszpasterską wśród chorych w szpitalach polowych. Pomagał również rannym na polu walki kierując pracą patroli sanitarnych. Często w nocy wyszukiwał rannych żołnierzy, co budziło podziw i uznanie kompanów z okopów. Legioniści widząc jak przemierza samotnie bitewne pola na osiołku lub klaczy, nazywali księdza świętym Józefem. 

Jako kapelan razem z brygadą działał w Małopolsce i Lubelszczyźnie. Potem uczestnik Kampanii Wołyńskiej 1915-1916, kojarzoną najczęściej z walkami pod Kostiuchnówką. Tutaj 5 lipca 1916 r. został otoczony przez Rosjan. Legioniści pod dowództwem Lisa-Kuli przypuścili kontratak, odbijając ks. Żytkiewicza. Po kryzysie przysięgowym w 1917 r. został internowany w obozie w Szczypiornie, gdzie sprawował posługę duszpasterską. W obozie przebywał do połowy września 1917 r. potem odzyskał wolność. 

Służba w Wojsku Polskim

1 listopada 1918 r. został przyjęty do służby w Wojsku Polskim jako kapelan. Po wybuchu wojny polsko-ukraińskiej został proboszczem dywizji lwowskiej i załogi miasta. 7 marca 1919 r. pod Torczynem poległ Leopold Lis-Kula, przyjaciel ks. Żytkiewicza. Kilka dni później 16 marca, uczestniczył w jego pogrzebie. Był w gronie duchownych prowadzących kondukt żałobny z kościoła Świętego Krzyża w Rzeszowie na cmentarz na Pobitnem. Nad trumną Lisa-Kuli wygłosił przemówienie. 6 maja 1919 r. ks. Żytkiewicz otrzymał nominację na proboszcza 2 Dywizji Piechoty Legionów. Pełnił także funkcję dziekana Okręgu Generalnego Lublin.

Podczas wojny z Rosją bolszewicką, gdy ważyły się losy odzyskanej niepodległości, dziekan Frontu Południowo-Wschodniego (10 lipca - 6 sierpnia 1920 r.), potem dziekan Frontu Środkowego (6 - 16 sierpnia 1920 r.). W decydującej fazie bitwy o Warszawę, od 18 sierpnia do 16 września 1920 r. był dziekanem Grupy Uderzeniowej znad rzeki Wieprz i 2 Armii WP dowodzonej przez gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. 

Po zakończeniu wojny został dziekanem Okręgu Korpusu nr III w Grodnie (1922-1924). W 1924 r. przeniesiony do Warszawy, gdzie pracował jako starszy referent w Kurii Biskupiej Wojsk Polskich. Przebywając w stolicy podjął studia filozoficzne (1927-1928) na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Warszawskiego. 18 września 1932 r. uczestniczył w odsłonięciu pomnika płk. Leopolda Lisa-Kuli w Rzeszowie. 

Lata 30. XX wieku to okres kuracji sanatoryjnych w Krynicy, Zakopanem i na Capri (Włochy) związanych z leczeniem płuc. Pogarszający się stanu zdrowia kapelana spowodował, że w listopadzie 1937 r. przeniesiony został w stan spoczynku (w stopniu podpułkownika), a rok później przeszedł na emeryturę.

Odznaczony przez Piłsudskiego

Ks. Żytkiewicz przez lata służył w mundurze, lecz bez broni w ręce. Jego postawa, odwaga, poświęcenie i doskonała opinia były podstawą do przyznania najwyższych odznaczeń. W 1915 r. otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Franciszka Józefa oraz Wojskowy Krzyż Zasługi. W 1916 r. komendant Józef Piłsudski odznaczył go orderem Za Wierną Służbę, była to honorowa odznaka I Brygady. 

Uhonorowany został kolejnymi orderami o znaczeniu państwowym i wojskowym: Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari (nr 7068), Krzyżem Walecznych (nr 11961), Krzyżem Niepodległości (1931 r.), Złotym Krzyżem Zasługi (1934 r.), Medalem Pamiątkowym za Wojnę 1918–1921. 

Powrót do Boguchwały

Po klęsce kampanii wrześniowej, w 1939 r. powrócił do rodzinnej Boguchwały. W okresie okupacji niemieckiej uniknął represji. 6 sierpnia 1944 r. odprawił mszę pogrzebową por. Józefa Klimczaka ps. Piwko (dowódcy Placówki AK Boguchwała), który zginał w walce podczas akcji „Burza”. Po wkroczeniu wojsk sowieckich oraz w okresie stalinowskim nie był prześladowany.

Ks. Żytkiewicz zmarł 4 kwietnia 1956 r. Przyczynił się do tego zły stan zdrowia i pogarszający się wzrok. Bezpośrednią przyczyną śmierci był tragiczny w skutkach pożar, jaki wybuchł w jego domu. Kapelan zasnął podgrzewając posiłek, otulony w swój wojskowy kożuch. Zmarł w wyniku zaczadzenia i ran odniesionych na skutek pożaru. Pochowany na cmentarzu parafialnym w Boguchwale, we wspólnej mogile z ks. Władysławem Purzyckim (1842-1915), proboszczem parafii Boguchwała w latach 1883-1915. 

Rodacy docenili bohatera 

W 2004 r. z inicjatywy Romana Zycha ówczesnego dyrektora gimnazjum w Boguchwale, Rady Szkoły, uczniów oraz społeczników-patriotów podjęto uchwałę, że ks. Stanisław Żytkiewicz został patronem szkoły. Przed budynkiem gimnazjum stanął pomnik kapelana, autorstwa Oliwii Bać. Uroczyste nadanie imienia szkole odbyło się 2 kwietnia 2005 r. Aktu poświęcenia sztandaru i pomnika dokonali ks. biskup Kazimierz Górny Ordynariusz Diecezji Rzeszowskiej oraz ks. gen. dyw. Tadeusz Płoski biskup polowy Wojska Polskiego. Patronem gimnazjum był w latach 2005-2017. 

W rodzinnej Boguchwale ten zasłużony kapłan doczekał się również ulicy swojego imienia. Decyzją Rady Miejskiej w Boguchwale (Uchwała nr XLV.568.2017 z dn. 31 sierpnia 2017 r.), jedna z ulic otrzymała imię księdza podpułkownika Stanisława Żytkiewicza.

Po reformie edukacji w 2017 r. zlikwidowano gimnazja. Ks. Żytkiewicz przestał być patronem gimnazjum w Boguchwale. Jego popiersie zostało przeniesione na deptak pomiędzy cmentarzem a nowym kościołem. Z okazji Święta Niepodległości 11 listopada 2021 r. dokonano na nowo poświęcenia pomnika kapelana Legionów Polskich. 

Źródła: S. Wnęk „Ks. ppłk Stanisław Żytkiewicz (1889-1956) Kapelan I Brygady Legionów Polskich” Boguchwała 2005 r. oraz artykuły prasowe autorstwa: R. Białorucki „Dzień Rzeszowa”, „Wiadomości Boguchwalskie”, M. Czarnota „Dzień Rzeszowa”, W. Daszykowska-Ruszel „Nowiny”, J. L. Wyciślak „Podkarpacie”, „Zwiastowanie”.